El 24 agosto 2012 se escribía en estas páginas que Cum Jubilo había grabado su primer disco.
Este verano, en los meses de junio y julio, el grupo Cum Jubilo estuvo ensayando en la sala de música de Villa Araoz, sede del Coro Easo, y al finalizar las pruebas compusieron un vídeo.
Habanera de Xabier Lete es una de las canciones originadas en esta vital experiencia
El arranque de Cum Jubilo es de 2003. Un coro que nació en la universidad, con los alumnos de las Aulas de la Experiencia, y que avanza con la única intención de disfrutar y crecer paso a paso. Está compuesto por un grupo de de cerca de 70 hombres y mujeres. Diez y siete años de crecimiento, dando nuevos pasos en su trayectoria, en cuya marca ha estado siempre presente Aiete.
En sus fiestas
El pasado 14 de septiembre del 2019, por cuarta vez actuaron en este grandioso escenario, cada vez provocando más paz y entusiasmo
Y en otras experiencias memorables, como la de Aiete-Eraikiz/Aiete-Kantuz en el año anterior, 2018; o en la inauguración de la plaza de los manzanos de Munto, en el 2016
El coro se mantiene gracias a la colaboración de todos sus miembros, son coralistas con la experiencia adquirida en este creativo y particular mundo del canto; la grabación de este video supone un nuevo hito para ellos, más en estos tiempos en los que el virus nos empuja a quedarnos en casa
Y gracias también a su joven director, Sergio Pedrouso, del Coro Easo, al que veremos pronto en la casa de cultura de Aiete presentando el documental “Las variaciones Gould”, de Manuel Huerga, en un ciclo de literatura y cine dedicado a novelas y películas en las que la música juega un papel protagonista
La Habanera que realiza Cum Jubilo es muy bonita, pegadiza, al coro le ha encantado
Facilitamos la letra en euskera y, más abajo, en castellano
Osaba komertzianterik
ez nuen izan Habanan,
pianorik ez zegoen
bizi nintzen etxe hartan,
neskatxen puntilla fiñak
udako arratsaldetan,
errosario santua
neguko gela hotzean.
Ezpainek gordetzen dute
ezpain bustien gustoa
desiozko hotzikaran
etsipenaren tamalez,
gaua zelatan dakusat
kontzientzia bilutsik
badoaz orduz geldiak
gogorapenen hegalez.
Jaio giñen, bizi gera
ez dugu ezer eskatzen
itsasontzia astiro
kaiatik ari da urruntzen.
Antillak zintzilik daude
argazkien paretetan
karta bat idatziko dut
norbaitek erantzun dezan.
Tabako, ron ta kanelaz
girotutako arratsetan
algarak entzuten ziren
Habanako putetxetan,
abanikodun mulatak
gauari haize egiten
musiken aide nagiek
odola erretzen zuten.
Jaio giûen, bizi gera
ez dugu ezer eskatzen
itsasontzia astiro
kaiatik ari da urruntzen.
Antillak zintzilik daude
argazkien paretetan
karta bat idatziko dut
norbaitek erantzun dezan
En castellano
En la traducción se pierden matices importantes.
Si otra vez volviera el tiempo que pasé en el extranjero
puedo consumirlo igual entre dulce vainilla,
perdida la imaginación en un mar lejano
viendo resucitar las rosas en la lluvia de la primavera.
No tuve un tío comerciante en Habana,
no había un piano en la casa que viví,
las puntillas de las jovencitas en las tardes de verano
el santo rosario en la fría habitación de invierno.
Los labios guardan el gusto de los labios mojados
con escalofríos de deseo por desgracia de la desesperación,
tengo la noche al acecho y la conciencia desnuda
se van las lentas horas con alas del recuerdo
Nacimos, vivimos
no pedimos nada
el navío lentamente
se está alejando del puerto.
Las Antillas están colgadas
por las paredes de las fotos
voy a escribir una carta
para que alguien responda.
En las tardes animadas por tabaco, ron y canela
Se oían carcajadas en las casas de putas de Habana,
Las mulatas con abanicos dando aire a la noche
Los perezosos ritmos de la música quemaban la sangre.
Nacimos, vivimos
no pedimos nada
el navío lentamente
se está alejando del puerto.
Las Antillas están colgadas
por las paredes de las fotos
voy a escribir una carta
para que alguien responda.
Xabier Lete
Poeta, músico y cantante en euskera, nacido en Oiartzun el 5 de abril de 1944. Falleció el 4 de diciembre de 2010.
Trabajó en la fábrica Bianchi de Pasaia (Gipuzkoa), hasta que decidió dedicarse a la vida artística.
Seguidamente resumiremos lo expuesto por Amaia Iturbide en su obra B. Gandiaga, J.A. Artze eta X. Leteren poemagintza (Edit. Erein, 2000). El primer libro de Lete, Egunetik egunera orduen gurpillean, se puede englobar en la poesía social. «Este mundo es juzgado como enemigo, la situación de los pobres y los emigrantes es calificada de dolorosa, y resulta insoportable la opresión de Euskal Herria», escribe Iturbide acerca de este poemario. Y prosigue: «Aunque muchas veces cae en el abismo de la desesperación (recordemos que la obra L’Etre et le néant de Sartre influyó profundamente en Lete) el poeta hará suyas la rebeldía y la actitud firme de Camus frente a las desgracias de la vida». El poemario muestra una náusea existencialista refrenada por el humor.
En aquella primera época, Lete se encontró con dos tipos de censura, según Juan Mari Lekuona: la de la Administración y la del pueblo, a través de sus peticiones. Por aquel entonces Lete mostró su pesimismo en torno a las posibilidades de los poetas de influir en el pueblo en la famosa canción que comenzaba así: «Eta poeta, eta poeta». Y que los hoy más veteranos y ayer más jóvenes cantábamos con pasión
Su segundo libro, Bigarren poema liburua, tenía prólogo de Anjel Lertxundi y comentarios de Juan Mari Lekuona. Piensa Amaia Iturbide que en este libro hay un surrealismo similiar al del anterior, y que Lete hace una lectura profunda de los acontecimientos que le rodean. Hay también en el libro bastantes sentencias filosóficas presentadas de manera coloquial y domina en los poemas un ambiente nihilista, pesimista. El tema dominante del libro es la muerte, que según Iturbide es el gran tema de toda la trayectoria literaria del poeta. Igualmente, se pueden ver referencias a Navarra, otro de los temas queridos de Lete, y reflexiones sobre el sentido de la existencia, como las presentes en los poemas Sinesten dut e Izarren hautsa egun batean.
Esta Habanera que canta Cum Jubilo y Ez nau izutzen negu hurbilak pertenecen al tercer poemario que, como es el caso, contiene poemas que luego se convertirían en hermosas canciones
Koronabirusaren eraginez, atzeratu egin dute ‘Xabier Lete, gezur eta egia gurea’, aste honetan Donostiako Victoria Eugenia antzokian egitekoa zen omenezko ekitaldia. Leteren heriotzaren hamargarren urteurrenaren harira, alegia, poeta eta kantari oiartzuarraren soslai ahalik eta osatuena, eta egiazkoena, aurkeztu nahi zen, hogeita hamarretik gora artista, idazle eta bertsolariren eskutik.
Data berria jarri eta iritsi artean, badago nora jo Xabier Lete nor zen gogoratzeko, hobeto ezagutzeko edo, kasuren batean, ereserki balioaniztun bilakatu den ‘Xalbadorren heriotzean’ kantaren egilea baino askoz ere gehiago dela deskubritzeko.
Leteren heriotzaren hamargarren urteurrenaren atarian –2010eko abenduaren 4an hil zen Lete, 66 urte zituela–, haren inguruko hainbat lan kaleratu dira. Oiartzungo Udalak sustatzen duen Mugarri bildumako aurtengo ale monografikoa izan den ‘Zerbitzu lanean. Lete kazetari, Lete prosagile’ lanean, esaterako, haren prosazko zenbait lan bildu dituzte. Leteren alderik ezezagunari erreparatu dion liburua Elixabete Perez Gazteluk, Haizea Saez de Eguilazek eta Anjel Lertxundik osatu dute.
Badira beste bi lan, saiakera nahiko bereziak izateaz gain ezaugarri bat partekatzen dutenak. Gazteak dira egileak, Leteren ondorengo belaunaldikoak, eta ikuspegi berriz erreparatu diote haren legatu pertsonal eta literarioari. Alex Gurrutxagaren (Zarautz, 1988) ‘Xabier Lete. Aberriaren poeta kantaria’ (Alberdania) ekainean aurkeztu zen. Irailaren amaieran ekarri zuen Ainhoa Urienek (Abadiño, 1995) ‘Poesia, zaurien ukendu. Xabier Leteren arrastoan’ (Pamiela).
Bi-biek jatorri akademikoa badute ere, lan oso pertsonalak direla esan daiteke, literatura-ariketak ere bai. Uztarri akademikotik libre, publiko zabala gogoan hartuta idatzita daude biak.
«Ariketa kolektiboa»
Alex Gurrutxaga Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle da gaur egun, eta Literaturan doktore. Hain zuzen ere, ‘Xabier Leteren poetika: aldaeren azterketa eta bilakabidearen irakurketa bat’ doktore-tesian oinarrituta dago liburua, baina izaera propioa du.
«Tesitik aterako dira zatiak aldizkari espezializatuetan argitaratzeko, hori da bide akademikoa, baina liburu hau egiten hasi nintzenean oso lurrean neuzkan hankak, eta oso argi neukan publiko zabalarengana heldu nahi nuela», argitu du, bi lanen arteko aldea nabarmenduz.
Hasieratik zeukan argi ‘Xabier Lete. Aberriaren poeta kantaria’-ren xedea: «Nire ustez Xabier Lete euskal jendearentzat fundamentala da, eta jende ez espezializatuari ere eman nahi nion zerbait. Irakurle guztiek ezagutuko dute Leteren alderdiren bat, edo pentsatuko dute ezagutzen dutela. Gehienek batez ere ezagutuko dute kantari bezala, eta askok agian bi edo hiru abesti ezagutuko dituzte bakarrik… Baina hori baino askoz gehiago da Lete, alderdi asko ditu. Ni ikuspegi ahalik eta osatuena ematen saiatu naiz».
«Obsesio dibulgatiboak» bultzatuta idatzi du liburua, eta «ariketa kolektibo» gisa planteatu: «Saiakera dialogikoa da, ez lezio bat. Komuna den gai bati buruz ari garenez, irakurketa aktiboa eskatzen du, eztabaida ere egon daiteke. Jende askok ezagutu zuen Lete, askok esango dute ‘ni han egon nintzen’… Horregatik esaten dut ez dela testu akademiko edo zientifiko bat, ariketa kolektiboa baizik, irakurlearekin elkarrizketa, denon artean sakondu dezagun Leteren ezagutzan».
Egiturari dagokionez, «hiru zati nagusi ditu, eta gero pusketaka antolatu dut, gauzak kronologikoki ordenatuz eta Leteren 20 bat poema sartuz». Izan ere, ohikoez gain «faktore asko hartu nahi izan ditut kontuan. Banekien ezin zela denetan sakondu, baina fundamentala iruditu zait denei buruz zerbait esatea, horregatik egin dut liburua pusketaka…».
‘Pusketa’ asko bildu ditu liburuko 260 orrialdeetan, hirurogeita hamabost inguru, mota eta luzera desberdinekoak, askotarikoak gaiei dagokienez. Denen batuketak osatzen du, Anjel Lertxundiren hitzak erabilita, saiakera «bizi eta joria». Leteren «poesia eta pentsamendu poetikoa ezagutzeko» ez ezik, hori ondu zen garaietara hurbiltzeko ere oso lagungarria dena.
Proiektuak badu beste adar bat, Eusko Ikaskuntaren Gazte Saria beka jaso zuena: ‘Aberriaren poeta kantaria. Xabier Leteren obraren berrirakurketa bat’ egitasmoa, Gurrutxagak Joana Otxoa de Alaiza piano-jotzailearen partekatzen duena. Disko-liburu bat osatzea eta errezitaldiak eskaintzea da proiektuaren helburua, baita Lete gazteei hurbiltzea ere. Emaitza, datorren urtean.
Aspaldiko harremana
Filosofia ikasten ari zela –gaur egun irakasle da Donostiako institutu batean– egin zuen gradu amaierako lanarekin lotura zuzena du Ainhoa Urienen liburuak, baina aspaldikoak ditu benetako sustraiak. «Saiakera literario pertsonal eta poetikoa» da, egilearen hitzetan, ‘Poesia, zaurien ukendu. Xabier Leteren arrastoan’. Izenburutik zauriak, izenburutik poesiaren izaera sendatzailea, «bizitza ia erdia gaixo, oinaze handiekin, eman zuen Leteren biografia ezagutzen baduzu askoz hobeto ulertzen dituzulako bere poemak».
Ainhoa Urienek umetatik idazten du, «beharrizanetik edo momentu ederretatik, gorputzak eskatzen didalako». Leterekin ere haurra zenetik du harremana: «Etxean asko entzun da beti. Txikia nintzenean asko hunkitzen ninduten bere abestiek, oso barneratuta neukan haren poesia. Gero, 14 urte egin nituenean, ‘Egunsentiaren esku izoztuak’ oparitu zidan amak, eta momentu hura mugarri bat izan zen Leteren poesiarekin izan dudan harremanean».
Iristeko gaitasuna
Ez zuen Lete ezagutu, baina haren inguruko lana egiten hasi zenean «konturatu nintzen baneukala bere zirkulu humanoa ezagutzeko beharra». Arreba Arantxa; Felix Zubia adiskide eta medikua: Santi Sánchez, Lourdesen garaietatik etxean laguntzen zien emakumea, etxekoa zutena; Joxean Goikoetxea; Antton Valverde… Leteren paisaietan ere murgildu zen: Oiartzunen, Urnietan, ospitaleko korridoreetan.
Xabier Leteren bilaketa horretan, geruzak altxatzen joan zen aurka-apurka, ahalik eta barruen iritsi nahirik. «Amets bat betetzea» izan da bidaia, eta ezusteko aurkikuntzak ere egin ditu. «Jende horrek guztiak transmititu didana da Lete, poema gehienek transmititzen dutenaren kontra, pertsona alaia zela; idazten zituela poema tristeak, baina bera txistosoa zela. Asko harritu ninduen», dio.
Proiektuari nondik heldu erabaki aurretik «buelta asko eman nizkion buruari. Azkenean, emozioei jarraika idatzi dut, bulkada pertsonaletik». Leterekin zeukan konexiotik, azken batean. «Nire ustez hor dago Leteren klabea, jendearengana iristeko daukan gaitasunean. Ez da gauza bat ondo edo gaizki esatea, baizik eta iristea. Aurkezpenean Joxerra Gartziak esan zuen Lete dela inoizko komunikatzailerik onena». Gartziak esan zuen, halaber, Ainhoa Urienen liburua «eredugarria» dela, besteak beste, «genero nahasketagatik. Hau mestizajea da, saiakera, prosa edo poesia da, bidaia kontaketa bat izan daiteke, eta dena zentzuz txertatuta ematen du».
Baliteke ez izatea Leteren inguruan egingo duen azken ekarpena, uste duelako asko dagoela oraindik deskubritzeko. Baditu gairen batzuk begiz jota, hala nola «kontzertuetan kanten aurretik egiten zituen aurkezpenak, enmarkatuta jartzeko modukoak».